طراحی روشنایی مراکز درمانی و بیمارستان ها

نقش نور در سلامت روانی و بیولوژیک انسان:

نور مرئی می تواند تا پوست، بافت های زیر پوستی و حتی اندامهای داخلی نفوذ کند. در واقع نور محیط در جمجمه پستانداران نفوذ می کند و اگر مقدار آن کافی باشد، سلول های فتو الکتریک داخل بافت مغز را فعال می کند. همچنین عامل تاثیرگذار بر توازن هورمونها و میزان متابولیک می باشد. در واقع تاثیر روانی نور بستگی به طیف کامل نوری دارد که به چشم می‌خورد و این طیف نوری بر کار و روند انتقال دهنده های عصبی تاثیر می گذارد.

نقش نور طبیعی در مراکز درمانی:

نور خورشید گذشته از تأثیرات مثبت خود بر روح و روان آدمی، برای بیمارانی که مدت طولانی تری در بیمارستان بستری هستند به ‌نوعی، نشانه امید بهبودی و خروج از بستر بیماری محسوب می گردد. نور خورشید در سلامت افراد تأثیر بالایی دارد، حرارت خورشید مهمترین حرارت برای بدن می باشد. این حرارت قابل مقایسه با هیچ حرارت دیگری نیست به طور مثال امروزه در مکان های درمانی و کلینیک ها، فتوتراپ ها استفاده از نور را جایگزین تزریق خون در درمان یرقان می کنند. همچنین میتوان کمبود ویتامین، را که باعث نرمی استخوان می شود از طریق نور خورشید تامین کرد. البته نور مصنوعی هم دارای بعضی از این خصوصیات میباشد ولی به اندازه نور طبیعی مفید نیست. پنجره ها موارد با اهمیتی هستند که در تامین نور طبیعی نقش بسزایی ایفا می کنند. آنها نه تنها باعث تامین نور طبیعی هستند بلکه منظره بیرون را قابل دید ساخته و به جهت یابی هم کمک می کنند.

نقش نور مصنوعی در مراکز درمانی:

در طراحی فضاهای داخلی بیمارستان، معماران به طور فزاینده ای به فکر ایجاد محیطی مطلوب و شفا دهنده برای بیماران هستند. یکی از فاکتورهایی که سبب ایجاد چنین محیطی می شود، نورپردازی مناسب در فضا است. نور می تواند در محیطی همچون درمانگاهها به دو منظور وجود داشته باشد، در درجه اول به عنوان یک عامل زیبایی که به محیط روح و جان می بخشد و باعث تحرک و شادی می گردد و در درجه دوم به عنوان یک عامل در درمان، مفید واقع می شود.

در بستری های طولانی در بیمارستان ها وجود نورهای خاصی ضروری است تا وظایف متابولیکی و گردش خون به درستی انجام پذیرد. کسانی که این گونه محیط ها را طراحی می کنند باید از اثرات بیولوژیکی نور اطلاع داشته باشند، به طور مثال نمایش ناگهانی نور باعث تحریک غدد فوق کلیوی می شود همچنین ممکن است در این موارد از گردش روز و شب الهام گرفته و مشابه نور طبیعی را اجرا کرد.

نورپردازی در مناطقی مراقبتی (بخش‌ها):

مناطق مراقبتی (بخش ها)، مکان هایی مانند سالن های بیماران بستری شده و ایستگاه های پرستاری را در بر می‌گیرد. در این بخش باید احساس اطمینان از مراقبت پزشکی همراه با آرامش جسمی و هیجانی را تضمین نموده و همچنین اطمینان حاصل شود که حال و هوای موجود، فراهم آورنده یک احساس گرم و آرامش بخش باشد که همه اینها برای بهبود سلامت بیماران، مهم می باشد.

استاندارد روشنایی اتاق عمل:

روشنایی در اتاق عمل دارای چنان اهمیتی است که استاندارد مخصوص به خود را دارد. به صورت خلاصه برای تامین روشنایی اتاق عمل باید نکات زیر توجه نمود:

۱- طبق استاندارد، شدت روشنایی در محدوده عمل جراحی باید در حدود ۱۰ هزار تا ۱۶ هزار لوکس باشد، در نتیجه برای جلوگیری از ایجاد مشکل از نظر تطابق چشم برای اعضای کادر جراحی باید شدت روشنایی متوسط در محدوده ی نزدیک به ناحیه جراحی در حدود ۲۰۰۰ لوکس باشد.

۲- چراغ ها در اطراف تخت جراحی باید تا آنجا که ممکن است به هم نزدیک باشند تا از ایجاد سایه توسط تیم جراحی جلوگیری شود.

۳- مقدار متوسط شدت روشنایی عمومی در اتاق عمل باید برابر هزار لوکس باشد.

۴- ضریب انعکاس در اتاق عمل بهتر است به صورت زیر باشد:

سقف بیش از ۷۰ درصد            دیوار بیش از ۵۰ درصد          کف بیش از ۲۰ درصد          لباس ها و دستکش کادر جراحی بیش از ۳۰ درصد

۵- کلیه سطوح در اتاق عمل باید دارای رنگ مات باشند.

۶- چراغ های مورد استفاده در اتاق عمل همگی باید از نوع چراغ های مخصوص اتاق تمیز و با حداقل درجه حفاظت باشند.

۷- دمای رنگ در اتاق عمل باید بیش از ۳۸۰۰ کلوین بوده و شاخص نمود رنگ باید بزرگتر از ۹۰ درصد باشد.

در اتاق استراحت بیمار طبق استاندارد، سیستم های روشنایی زیر باید در نظر گرفته شود:

۱- روشنایی عمومی : روشنایی عمومی در اتاق بیمار باید به گونه ای باشد که هیچ گونه خیرگی ایجاد نکند. شاخص نمود رنگ در بیمارستان حداقل باید برابر ۸۰ درصد باشد همچنین دمای رنگ لامپ ها باید برابر ۳۰۰۰ کلوین بوده و شدت روشنایی ۱۰۰ لوکس در اتاق تامین میشود.

۲- روشنایی برای مطالعه بیمار : طبق استاندارد، شدت روشنایی متوسط بر روی صفحه ای به عرض ۹۰۰ میلیمتر و ارتفاع ۳۰۰ میلیمتر که به زاویه ۷۵ درجه نسبت به راستای افق و در ارتفاع ۱۱۰۰ میلی متر از زمین قرار میگیرد باید حداقل برابر ۳۰۰ لوکس باشد.

۳- روشنایی برای مطالعات بالینی : به منظور انجام آزمایشات بالینی توسط تیم درمان لازم است روشنایی کافی بر روی صفحه ای به ارتفاع ۸۵۰ میلی متر از کف اتاق تامین شود. روشنایی اضافی جهت آزمایشات بالینی می تواند توسط روشنایی عمومی تامین شده و یا از چراغ های موضعی استفاده شود. برای انجام آزمایشات ساده مقدار شدت روشنایی حداقل باید ۳۰۰ لوکس و برای آزمایشات پیچیده تر حداقل باید برابر ۱۰۰۰ لوکس باشد.

۴- روشنایی برای بازدید پرستاران در شب : برای آنکه پرستاران در طول ساعات شب که بیماران در حال استراحت هستند بتوانند بدون ایجاد مزاحمت وارد اتاق شده و وضعیت بیمار را کنترل نمایند، لازم است شدت روشنایی در حدود lux5 در هنگام خاموشی چراغ ها وجود داشته باشد. برای اینکه این نور برای بیماران ایجاد خیرگی نکند چراغ ها باید به دور از میدان دید بیمار نصب شوند و بهتر است به سقف یا دیوارها بتابد.

۵- روشنایی نشان دهنده مسیرها در بیمارستان : برای اینکه بیمار در تاریکی شب، بتواند مسیر خود را بدون نیاز به کمک دیگران جهت استفاده از سرویسهای بهداشتی و یا خروج از اتاق پیدا کند، بهتر است از یک سری چراغ نشان دهنده مسیر استفاده شود . چراغ های مخصوص نشان دهنده مسیر باید در ارتفاع زیر تخت خواب بیمار نصب شده و منحنی پخش نور آنها دارای زاویه گسترده بوده و در نیمه پایین صفحه باشد. همچنین درخشندگی زیاد عاملی است که می تواند باعث سلب آسایش بیمار شود. حداکثر درخشندگی چراغ هایی که در اتاق های بیماران مورد استفاده قرار می گیرد باید برابر ۱۰۰۰ کندل بر متر مربع باشد.

روشنایی بخش مراقبت های ویژه(آی سی یو):

بیمارانی که دارای شرایط حاد باشند و نیاز به مراقبت و پیگیری دایمی داشته باشند در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می شوند. با توجه به حساسیت شرایط بیماران در این اتاق ها روشنایی در بخش مراقبت‌های ویژه اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند. برای طراحی روشنایی در این بخش باید به موارد زیر توجه شود :

روشنایی بخش مراقبت های ویژه باید دارای ۳ مقدار باشد:

۱- روشنایی عمومی به میزان ۱۰۰ لوکس که آرامش روانی مناسبی در محیط ایجاد کند و آزار دهنده نباشد. روشنایی مکمل به میزان ۳۰۰ لوکس برای انجام معاینات معمولی بالینی. روشنایی ویژه به میزان ۱۰۰۰ لوکس جهت شرایط اورژانسی

۲- دمای رنگ در بخش مراقبت های ویژه باید بین ۳۵۰۰ تا ۵۲۰۰ کلوین بوده و شاخص نمود رنگ باید بالاتر از ۹۰ درصد باشد.

۳- برای کنترل وضعیت بیمار در طول شب و مشاهده علائم روی دستگاه ها لازم است روشنایی متوسط در حدود ۲۰ لوکس بر روی تجهیزات وجود داشته باشد در ضمن روشنایی مخصوص شب باید به صورت غیر مستقیم تابیده شود تا ایجاد خیرگی نکند.

در انتها، جدول مربوط به حداقل شدت روشنایی و شدت روشنایی پیشنهادی آورده شده است که قابل توجه میباشد که ستون اعداد سمت راست حداقل شدت روشنایی بر حسب لوکس و ستون سمت چپ مقدار پیشنهادی هستند.